SÜRDÜRÜLEBİLİR ARAZİ YÖNETİMİ-SAY (Sustainable Land Management -SLM)

SAY arazi bozulumuna müdahale niteliğinde olup, restorasyon ve rehabilitasyon çalışmalarına katkıda bulunur. Farklı gruplar bunu farklı yollarla tanımlamaktadırlar.

UNCCD'ye göre, "SAY, arazi, su ve bitki örtüsünün arazi bazlı üretim sistemlerini hem şimdiki nesil hem de gelecek nesiller için yeterli derecede destekleyeceği şekilde yapılan arazi kullanım uygulamalarıdır. SAY, etkilenen toplumların ekonomik ve sosyal refahının artmasını, ekoistemden sağlanan hizmetlerin sürmesini ve iklim değişikliğini yönetmeye yönelik uyarlanabilir kapasitenin güçlenmesini amaçlar." 

 

Kaynak: UNCCD, 2011 

 

ARAZİNİN RESTORASYONU VE REHABİLİTASYONU ARASINDAKİ FARK

Restorasyon, sağlığı, bütünlüğü ve sürdürülebilirliği bakımından bozulmuş karasal ekosistemin geri kazanımını başlatan ve ivmelendiren bir süreçtir. Arazi restorasyonu, arazi parçasının hemen hemen bozulmadan önceki koşullarına döndürülmesini amaçlar. 

Arazi Restorasyonu

Rehabilitasyon ise ekosistemden sağlanan mal ve hizmetlerin belirli bir bölümünü elde etmek amacıyla arazinin kapasitesinin yeniden oluşturulmasını amaçlar. Arazi rehabilitasyonu, araziyi bozulma öncesi koşullarına tam olarak döndürmez. 

Arazi Rehabilitasyonu

Kaynak: Global Mechanism, 2015

ARAZİ VE KARBON TUTMA ÖZELLİĞ

Atık yönetimi, toprak işleme ve gübreleme gibi arazi yönetim faaliyetleri, toprak sistemindeki karbon akışını etkileyerek toprak karbon stoklarında değişim olmasına yol açar. Yönetim faaliyetine bağlı olmak üzere, arazi karbon kaynağı veya yutağı haline gelebilir. 

 

Bu bağlamda, aşağıdaki alanlara özel dikkat sarf edilmesi gerekir: 

1. Verimlilik – Daha fazla ürün almak için yenilikçi çözümler sunulması; 
2. Uyum Sağlama – Araziyi ve kırsal toplulukları iklim değişikliğine karşı daha dirençli yapmakta yetiştiricilere yardımı olan faaliyetlere uyumun teşvik edilmesi; 
3. Restorasyon – Verimli olması için arazinin rehabilite edilmesi ve bozulmuş ekosistemlerin restore edilmesi; 
4. Sürdürülebilir Arazi Yönetimi – Sera gazları yayılımını önleyen arazi yönetim faaliyetlerinin teşvik edilmesi, örneğin korumaya yönelik toprak işleme. 

ARAZİ BOZULUMU NEDİR?

"Arazinin insan faaliyetlerinden kaynaklanan nedenlerle, doğal süreçlerle daha da şiddetlenen ve boyutları iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybı nedeniyle sıklıkla artan şekilde, biyolojik ve ekonomik üretkenlik kapasitesinin herhangi bir şekilde azalması veya kaybedilmesi olgusu arazi bozulumu olarak adlandırılmaktadır. (UNCCD, 2013) 

Çölleşmeyi Önlemekmi Çölleşmeyi Durdurmakmı

Çölleşmenin Önlenmesi

Çölleşmeyle mücadele ve çölleşmenin önlenmesi konularında birçok uzman teknik olarak imkânsız olmasa da bozulmuş bir çevreyi restore etmenin çok yüksek maliyetleri olduğu nedeniyle mevcut çölleşmenin rehabilite edilerek geri döndürülemez olduğu konusunda hemfikirdir. Bu nedenle, çölleşmeyle mücadele konusundaki tartışmaların çoğu meydana gelen çölleşmelerin rehabilitasyonundan çok bundan sonraki süreçte meydana gelmesi olası çölleşmenin önüne geçilmesine odaklanmaktadır. Bu bağlamda, çölleşmeyi önlemeye yönelik en etkili yöntem ise, ancak küresel düzeyde ortaklaşa alınacak ve uygulanacak olan; teknik, yerel, ulusal ve küresel düzeylerde etkili olabilecek yasal politikalarla desteklenen sürdürülebilir arazi yönetimidir. Ayrıca bu tür süreçler, daha iyi tarım uygulamaları da dahil olmak üzere alternatif geçim kaynakları konusunda da insanlığa faydalar sağlamalıdır.

Çölleşmeyi Tersine Çevirmek Mümkün mü?

Birçok kişi ve kuruluş çölleşmeyi tersine çevrilemeyecek kalıcı bir süreç olarak görmekte olsa da, dünyanın değişik bölgelerinde bireyler ve kurumlar, çölleri geri kazanmak ve toprağın verimliliğini eski haline getirmek için ustaca ve bölgelerine uygun yöntemler geliştirmişleridir. Kullanılan yöntemler ne olursa olsun ortak faktör net olarak bitki örtüsünün varlığıdır. Bitkilerle desteklenen bir ekosistem süreç içerisinde diğer canlılarında barınabileceği habitatlar oluşturur ve çölleşme meydana gelen bölgelerde doğal bir restorasyon sürecini başlatabilir.

Çölleşmeden En Çok Etkilenen Bölgeler

Arazi bozulumu ve çölleşme, insanlık için küresel düzeyde büyük bir problemdir ve günümüzde iki milyardan fazla insanı etkilemektedir.  Yapılan projeksiyonlara göre 2050 yılına kadar çölleşme ve arazi bozulumundan kaynaklı, yaklaşık 9 milyar  insanın gıda güvenliği ve gıda temini konularından olumsuz olarak etkileneceği öngörülmektedir. 

Toplamda, küresel nüfusun üçte biri zaten halihazırda çölleşme problemi yaşamaktadır. Arazi bozulumu ve çölleşme toprakların ve bitkilerin karbon depolama kapasitesini azaltır ve havaya daha fazla karbon salımına neden olarak iklim değişikliğine de olumsuz anlamda katkıda bulunurlar.

Çölleşmeden etkilenen ülkelerin çoğu Afrika'dadır, özellikle Sahel bölgesi, Güney Afrika ve Doğu Afrika'da bulunmaktadır. Diğer bölgeler arasında, Doğu ve Orta Asya, Güney Amerika, Akdeniz kuşağı, Avrupa'nın bazı bölgeleri, Kuzey Amerika ve Avustralya yer almaktadır. 

Çölleşmenin Çevreye Etkileri

Çölleşme sorunu, mevcut çöllerin genişlemesinin de ötesinde, kurak, yarı kurak ve yarı nemli alanlardaki insan faaliyetleri nedeniyle arazilerin bozulmasını içerisinde barındırır. Arazi bozulmaları, toprağın üretkenliğini yok eder yada azaltır. Ormansızlaşma, meraların aşırı otlatılması, kötü arazi yönetimleri, toprak tuzlanması ve toprak erozyonu gibi aşırı ve sürdürülemez faaliyetlerden kaynaklı olarak gelişir.

Arazi bozulması yaşayan bazı bölgeler toprak verimliliğinde ve üretimde %50 lere yaklaşan bir düşüşe tanıklık etmiştir. Böyle alanlarda toprak steril hale geldiğinden ve artık bitkilerin büyümesini destekleyemediğinden, arazi bozulmasının nihai aşaması olan geri döndürülemez bir toprak ekosistemi ortaya çıkar. Bu durum gerçekleştiğinde ise, araziler toprak erozyonuna eğilimli hale gelir, su kaynakları azalır, fauna ve flora yok olur, doğal kaynakların kullanımı sınırlı hale gelir ve devamında bölgesel çatışmalar, göçler başlatan kıtlığa ve yoksulluğa neden olur.  Arazi bozulması ve çölleşme, gelişmekte olan ülkelerdeki kırsal nüfusları kötü bir yoksulluk döngüsüne maruz bırakır, çünkü burada yaşayan nüfusların çoğunun geçimi toprağa ve doğal kaynaklara bağımlıdır, bu nedenle ailelerin yaşamlarının sürdürülebilirliğini tehlikeye sokar. Çiftçiler genellikle arazi bozulumuyla mücadelede öncü roller üstlenmeye çalışsalar da çoğu yeterli bilgi birikimine ve maddi kaynaklara sahip değillerdir.

İklim Değişikliği Kaynaklı Çölleşme

Günümüzde küresel bir problem haline gelen “çölleşme”, iklim değişikliğinin dünyadaki yaşamı etkilemesine bağlı olarak tarih boyunca insanoğlunun başına gelmiş en kötü etkilerinden biridir. Çölleşme iklim değişikliğinin olumsuz sonuçlarından birisidir.

Çölleşme ve arazi bozulması daha ziyade Afrika'da yaygın gibi gözükse de, Dünya'nın kara yüzeyinin yarısını, 150'den fazla ülkeyi (168) ve küresel nüfusun üçte birini etkilemektedir. Hızlı nüfus artışı, buna paralel doğal kaynakların her geçen gün daha fazla sömürülmesi, uygun olmayan tarımsal faaliyetler ve iklim değişikliğinin bir sonucu olarak arazi bozulumu son 60 yılda artmıştır.

Aşırı Otlatma Nedir?

Aşırı otlatma, hayvanların merada uzun süre ve düzensiz olarak otlamasına izin verildiğinde meydana gelir. Yoğun otlatma olarak da adlandırılan, hayvanların meradaki bitkiler tam olarak gelişmeden önce otlamasına izin verilmesi uygulamasıdır. Aşırı otlatma, bitkinin kendini yenileyememesine neden olur, bu da arazi ve hayvanlar için çeşitli olumsuz sonuçlara katkıda bulunur. Aşırı otlatma, özellikle mevcut habitatın dışında başka bölgelerden gelen göçmen hayvanların ortama gelerek meraların taşıma kapasitesinin üzerine çıkılmasıyla meydana gelir. Aşırı otlatma biyoçeşitlilik , üretkenliği ve bir arazi parçasının kullanışlılığını azaltır . Aynı zamanda toprak erozyonu ve çölleşmenin önde gelen nedenlerinden biridir.

Meralarda Yapılan Yanlış Uygulamalar;

1-Fazla Stoklama

Aşırı stoklama, bir arazi parçası bir otlatma dönemi için destekleyebileceğinden daha fazla hayvanla stoklandığında meydana gelir. Çoğu durumda, çiftçilerin otlatma alanları için çok fazla hayvanı vardır, bu da bitkilere yeniden büyüme için yeterli zaman vermeden tekrarlanan otlatmaya yol açar. Stok fazlası olan çiftçiler, otlak alanlarının yenilenmesine izin vermez ve sonunda yoğun otlatma aşırı otlatmaya neden olur.

2-Kuraklık

Kuraklık, bitki örtüsünün hayatta kalmasını ve büyümesini etkiler. Uzun süreli kuraklık dönemleri, bitkilerin kurumasına ve bodur büyümesine neden olur. Su yaşam için gereklidir ve kuraklık meydana geldiğinde toprağa bağlı tüm yaşam biçimleri zarar görecektir. Hayvanlar açlıktan ölecek ve sonunda gıda kaynakları kıtlaştıkça insanlar da etkilenecektir.

3-Yanlış Arazi Kullanımı

Arazi kullanımı, bir bölgenin toprak verimliliğini belirler. Bu nedenle, madencilik, arazi kirliliği, ağaç kesme faaliyetleri ve yakma ve sulu  ve kuru tarım teknikleri gibi belirli arazi kullanımı türleri, otlatmak için mevcut arazi miktarını azaltır. Bu faaliyetler, bitkilerin altında yatan büyüme-destek mekanizmasını yok eder. Uygun olmayan arazi kullanımı, azalan bitki humusu ve yabani otlarda veya nahoş bitkilerde artış ile karakterizedir.

Aşırı Otlatma Göstergeleri;

Aşırı otlatmanın ana işaretlerinden biri, hayvanların yiyecek sıkıntısı çekmesidir. Sürekli otlatılan mera alanlarında sahayı daha kısa boylu türler kaplar. Aynı şekilde merada otlayan hayvanlar sürekli aynı tür otları yediklerinden dolayı sahayı hayvanların yemediği istenmeyen ot türleri istila edebilir zaman içinde lezzetli ot türleri ise genellikle seyrekleşir veya tamemen kaybolabilir. Aşırı otlatılan bazı bölgelerde çıplak toprak görülebilir, bu da toprak erozyonunun oluşmasını mümkün kılar.  Sürdürülebilir şekilde otlatılan meralar aşırı otlatılan meralardan daha fazla ot örtüsüne sahiptir.

Dönüşümlü otlatma dışında, aşırı otlatılan bitkiler, otlatma döngüleri arasında uygun yüksekliğe ulaşmak ve toparlanmak için yeterli zamana sahip değildir. Bitkiler karbonhidrat rezervlerini geri kazanmadan ve yaprak dökümü nedeniyle kaybolan yeniden büyüyen köklerden önce çiftlik hayvanları otlamaya devam eder.  Devamında, uzun ot türlerinin yerini, kuraklık hasarına maruz kalan kısa boylu bitkiler almaya başlar. 

Aşırı otlatma, besi hayvanlarının vücut kondisyonunda ve performansında da kendini gösterir. Buzağıyı sütten kestikten sonra merada yeteri kadar beslenemeyen bir ineğin, önümüzdeki sezonda vücut koşulları kötü olacaktır.  Zayıf vücut kondisyonu olan bir inek, doğumdan hemen sonra beslenme döngüsüne girmediği için üremeyi de geciktirir. Kontrollü üreme, ideal mevsim, doğru beslenme ve genetik ile buzağıların yaklaşık %75'i buzağılama mevsiminin ilk yirmi bir günü içinde doğar.

Çölleşme Nedir?

Çölleşme, küresel ısınmanın neden olduğu iklim değişikliği ile ilişkili önemli bir Küresel sorundur. Şiddetli arazi bozulması dünya çapında 168'den fazla ülkeyi etkilemektedir. Rakam, 1990'larda 110 ken günümüzde 168’e yükselmiştir ve bu etkilenen ülke sayısında önemli bir artışa işaret ediyor.  Arazi bozulmasının maliyeti de önemli ölçüde artarak yılda 490 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Bozulma aynı zamanda her yıl İsviçre'nin üç katı büyüklüğündeki bir alanı da yok etmektedir.

Çölleşme, kalkınmayı, özellikle de bu ülkelerin çoğunda tarımı engellemekte ve yaygın kıtlığa ve yetersiz beslenmeye yol açmaktadır. Bu ülkeler, toprakları herhangi bir anlamlı üretim için kullanılamaz hale geldiğinden, diğer ülkelerden gelen bağışlara güvenmek zorundadır. Çölleşme, insanlık tarihinin şekillenmesinde de önemli bir rol oynamıştır. Yunanistan ve Roma İmparatorluğu gibi birçok imparatorluk çölleşme nedeniyle çökmüştür.

Çölleşme Nedir?

Bugün mevcut olan 100'den fazla resmi tanımla “çölleşme” terimi üzerinde önemli tartışmalar bulunmaktadır.  Bununla birlikte, UNCCD tarafından yaygın olarak kabul edilen tanım, "iklim değişikliği ve insan faaliyetleri de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerin neden olduğu kurak, yarı kurak ve yarı nemli bölgelerde arazinin bozulması" şeklindedir. Çölleşme, bu nedenle, bir alanın kuraklaştığı ve su kütlelerini, bitki örtüsünü ve vahşi yaşamını kaybettiği bir tür arazi bozulmasıdır. Bir çölün oluşum süreci insan etkisi yada doğal faktörlere bağlı olarak iki türlüdür. Dünyanın bilinen çöllerinin çoğu, insan faaliyetlerinden bağımsız olarak uzun bir zaman boyunca etkileşime giren doğal bir süreçle oluşmuştur.

Çölleşmenin Tetiklenmesinden Hangi Faktörler Sorumludur?

Kuraklık, iklim değişikliği, kötü tarım uygulamaları ve kötü su yönetimi ile ilgili nedenlerin çoğuyla birlikte arazi bozulmasının birkaç nedeni vardır. Bitki örtüsünün kaybı, arazi bozulmasının en önemli nedenidir. Bitki örtüsü kaybı, yoğun tarım, ormansızlaşma ve toprağı erozyona ve yüzey akışına maruz bırakan aşırı otlatmadan kaynaklanmaktadır. Korunmasız toprak, verimsiz alt toprak tabakasını güneşe maruz bırakarak rüzgar tarafından da taşınabilir duruma getirmektedir. Erozyona maruz kalan toprak, verimsiz bir sert zemin haline gelir ve çöl benzeri özellikler geliştirir.  Çölleşme süreci gerçekleştikçe farklı aşamalardan geçen araziler kötü manzaralara dönüşebilir.

Çölleşme, geniş bir arazi üzerinde geniş boş alanlar yaratabilir, bu durum “Brousse kaplanı” olarak bilinir.” İklim değişikliği, asgari insan faaliyetlerinin olduğu bölgelerde çölleşmeye katkıda bulunan önemli bir faktördür. İklim değişikliği, önemli toprak örtüsü kaybına yol açabilecek olan hayati bitki türlerinin kaybına yol açabilecek bitki örtüsü büyüme modelinde değişikliğe katkıda bulunur. İklim değişikliği ayrıca, çölleşme sürecini sürdüren kurak, yarı kurk ve yarı nemli iklimin oluşumuna yol açabilecek bir bölgenin iklimini de değiştirir.

Çölleşmenin Kötü Etkileri Nelerdir?

Kuru alanlar, Dünya yüzeyinin yaklaşık %40'ını kaplar ve milyarlarca insana ev sahipliği yapar. Kuru arazinin yaklaşık %10-20'si halihazırda bozulmuş durumda ve kurak alanlarda yaşayan 120 milyondan fazla insanı etkileyen çölleşmeden etkilenen 2,3 milyon ila 4,6 milyon mil kare. UNCCD'ye göre dünya çapında bir milyar insan daha çölleşme tehdidi altında. Arazi bozulumu ve kuraklık yaklaşık 200 ülkede kalkınma hızını yavaşlatıyor.  Tarımsal GSYİH'nın tahminen %4 ila 12'si, çoğu kıtada yaygın şiddetli açlık ve çekişme ile sonuçlanan kötü çevre koşulları nedeniyle her yıl kaybedilmektedir. Küresel ısınmaya atfedilen zayıf hükümet ve yetersiz yıllık yağışların çölleşmeyi kolaylaştırdığı Somali, Kenya, Etiyopya ve Cibuti dahil olmak üzere birçok Afrika ülkesinde gıda krizi bulunmaktadır.

Çölleşmeden En Çok Etkilenen Alanlar

Çölleşmeye yol açan şiddetli arazi tahribatı şu anda dünya çapında 168'den fazla ülkeyi etkiliyor.  Afrika ve Asya, dünyada çölleşmeden en çok etkilenen bölgelerdir. İklim değişikliğinin ve insan faaliyetlerinin etkisi, dünyadaki diğer alanlara kıyasla yüksek düzeyde çölleşme olan bu alanlarda mevcuttur. Afrika, son 50 yılda 250.000 mil kareden fazla verimli tarım arazisini kaybetti. Sahra Çölü, Afrika'daki çöl ikliminin en geniş alanını kaplar. Sudan, iklim değişikliğinin getirdiği çölleşme etkisinden muztarip. Yağış miktarı, arazi bozulmasının şiddetli olduğu ülkenin kuzey kesiminde en düşüktür.

Tunus, çölleşmenin etkilerinden en çok etkilenen Kuzey Afrika ülkelerinden biridir. Ülke genel olarak en kötü toprak koşullarından birine sahipken, Sahra Çölü ülkenin çoğunu kaplıyor. Aşırı otlatma, ormansızlaşma ve su gibi sınırlı doğal kaynaklar gibi zayıf tarım yöntemleri de çölleşmeye katkıda bulunuyor. Tunus, %3'ten daha azını koruyan ülke ile koruma altındaki topraklarının küresel %10'unun gerisinde kaldı. Tunus'ta çölleşmenin etkisiyle bir memeli türü ve 792 bitki türü yok olurken, 17 memeli türü ve iki sürüngen tehdit altında. Tunus'un çöl koşulları ve etkileri Mısır, Fas, Cezayir ve Libya gibi diğer Kuzey Afrika ülkelerine benzer.

Çin'de çölleşme ve arazi bozulması hem doğal hem de insan kaynaklıdır. Ülkenin %27'den fazlası bir çölden oluşuyor. Çin nüfusu ülkenin sadece %7'si tarafından besleniyor. Ülkede çölleşmeden etkilenen alanlar marjinaldir. Çölleşme, Kuzey Doğu Çin'in batı kesiminin kurak ve yarı kurak bölgelerinde dağılmıştır. Alanlar üç tür çölleşme ile karakterize edilir: toprak tuzlanması, kumlu çölleşme ve su erozyonu sonucu arazi bozulması. Çin'deki çölleşme, azalan tarım arazileri, düşen gelirler ve ülke içinde dışa göç dahil olmak üzere ülkede çeşitli etkilere neden oldu.

Çölleşmeye Karşı Alınacak Tedbirler

Arazi bozulmasının etkilerini hafifletmek ve tersine çevirmek için önlemler mevcuttur. Ancak, ileri sürülen bazı tedbirlerin uygulanmasının önünde birçok engel bulunmaktadır. Siyasi irade eksikliği ve bu tür önlemlerin maliyeti, bunların uygulanma hızını yavaşlatıyor. 

Ağaçlandırma çevre kuruluşları tarafından teşvik edilmektedir. Yerel nüfus, yerel toplumu ormansızlaşmanın tehlikeleri ve yeniden ağaçlandırma ihtiyacı konusunda eğitmeye odaklanıyor. 

Gıda ve Tarım Örgütü, kurak alan restorasyonu konusundaki bilgi ve deneyimleri bir araya getirmek için Kurak Alanlar Restorasyon Girişimi'ni başlattı. 

Çevreciler ayrıca toprağın korunmasına odaklanan sürdürülebilir tarımı da teşvik ediyor. Bununla birlikte, sürdürülebilir bir tarımı benimsemenin maliyeti, bireysel bir çiftçinin kapasitesini aşabilir.