Fidan Çeşitleri

 Fidan çeşitleri

Orman ağaçlarında ara durumlar dışında, çıplak köklü fidan ve kaplı fidan olmak üzere başlıca iki grup fidan üretilmektedir:

Çıplak köklü fidan: Genelde açık alanda ve toprakta yetiştirilir. Sökümleri de toprak ortamından yapılır.

Kaplı fidan: Genelde seralarda, büyüme ile ilgili faktörler (sıcaklık, ışık, nem, havalandırma ve gölgeleme gibi) kontrol altında tutularak, uygun bir kap içinde (turba, polietilen, kâğıt) ve bu kap içindeki topraktan (harçtan) beslenerek üretilen fidanlardır. Uygun iklimlerde kaplı fidan üretimi açık alanlarda da yapılabilir. Ancak gelişme genelde seralardaki kadar hızlı olmaz.

Fidanlar çıplak köklü olarak yetiştirilip daha sonra örneğin 1-2 yaşında da kaba alınabilir. Çıplak köklü ve kaplı fidan dışında şaşırtılmış fidan, köksüz fidan, gövdesiz fidan kavramları da bulunmaktadır. Ayrıca, kapsız topraklı fidanlar vardır.

Topraklı fidanlar: Bu fidanlar sık doğal gençliklerden (yabani topraklı fidan), sık ekim kültürlerinden (kültür topraklı fidan) veya fidanlıklarda şaşırtılmış (repikaja alınmış) değişik yaşlı fidanlardan  (fidanlık topraklı fidan) kök çevresindeki toprak kitlesi ile elde edilen fidanlardır. Bu fidanlar türlere göre 2 veya 3 yaşlarında sökülerek tamamlamalar için kullanılabilirler. Daha yaşlı kapsız topraklı fidanlar ise kentlerde park ve bahçelerde, yeşil kuşak ve karayolları ağaçlandırmalarında kullanılabilirler. Ancak bu yaşlı fidanların dikimden sonra iklim koşulları dikkate alınarak sulanmaları gerekir.

Köksüz fidan: Çelikler (örneğin adi çelik, sırık çeliği gibi) ağaçlandırmalar için doğrudan kullanılmaları durumunda, birer köksüz fidan niteliğindedirler. Kavak ve söğüt türlerinde olduğu gibi, çelik gövdelerinden kolaylıkla kök üretilebilen türlerde, bazı özel durumlarda, doğrudan çelik dikimleriyle ağaçlandırmalar yapılabilmektedir.

Gövdesiz fidan: Doğrudan doğruya ağaçlandırmalarda kullanılan bir fidan olmayıp ağaçlandırmalarda kullanılacak fidanların elde edilmesinde bir araçtır. Gövdesiz fidanlar geçmişte kavak fidanı elde edilmesinde kullanılmış, ancak günümüzde terk edilmiştir. Gövdesiz fidan elde etmek için önce kavak çelikleri çelik parsellerine dikilir. Oluşan fidanlar sonbaharda (1 yaşında) kök boğazının 5-8 cm yukarısından kesilir. Gövdesi kesilen bu gövdesiz fidanlara “köklü çelik” de denilir (Resim 14.13). Bunlar şaşırtma parsellerine dikilir (şaşırtılır). Şaşırtma parsellerinde 2 yıl bekledikten sonra kökü 3 gövdesi 2 yaşında olan Kavak fidanları elde edilir. Geçmişte bu fidanlar Kavak ağaçlandırmalarında yoğun olarak kullanılmıştır. Pahalı bir fidan üretim yöntemi olması ve çelikten yetiştirilmiş 2 yaşlı (kökü ve gövdesi iki yaşında olan) kavak fidanlarına göre önemli bir üstünlüklerinin olmaması nedeniyle, yukarıda belirtildiği gibi, bugün terkedilmiş bir fidan üretim yöntemidir.  Kavak fidanlarının yaşları diğer fidanlardan farklı olarak belirtilir.  Kavak fidanlarında çelik yaşı 0 kabul edilir. “0” aynı zamanda vejetatif üretmeyi ifade eder. 1 ve 2 yaşındaki şaşırtılmamış kavak fidanları sıra ile 0+1, 0+2 şeklinde gösterilir. Bir yaşında köklü çelik haline getirilip şaşırtılan ve gövdesi 2, kökü 3 yaşında olan kavak fidanları ise 0+1+2 olarak ifade edilir. Burada 0 vejetatif üretmeyi, iki rakamın toplamı (3) kök yaşını, 2. Rakam ise gövde yaşını aynı zamanda fidan yaşını ifade eder.

Şaşırtılmış (repikajlı)  fidan: 

Genel anlamda çıplak köklü fidanların daha iyi bir gelişme (zengin saçak kök ve hızlı büyüme) yapabilmeleri için ekim yastıklarında belirli süreler bekledikten sonra, sökülerek daha geniş dikim aralıklarıyla, fidanlıkta ki başka bir ortama (şaşırtma yastıklarına) dikilmeleri sonucu elde edilen fidandır. Diğer yandan; ekim yastıklarında yetiştirilen fidanların çeşitli tipteki kaplara aktarılması veya kaplarda yetiştirilmiş fidanların daha büyük kaplara aktarılması veya kaplarda yetiştirilmiş fidanların repikaj yastıklarına alınması da bu kavram içinde değerlendirilir.

Orman ağaçlandırmaları için fidanlar ekim yastıklarında türlere göre 1-3 yıl kaldıktan sonra şaşırtma yastıklarına dikilir. Fidanlar şaşırtma yastıklarında 1-2 yıl, yavaş büyüyen türlerde 3 yıl kalabilir.

Fidan yaşı vejetasyon periyodu sonuna göre belirtilir. Örneğin bahar aylarında ekim yastıklarında tohumun çimlenmesi sonucu oluşan bir fidan sonbaharda, büyüme periyodunun sonunda yaklaşık 6-8 aylık iken 1 yaşında,  yaklaşık 18-20 aylık iken 2 yaşında olarak belirtilir. Ekim yastığında üretilen şaşırtılmamış bu fidanların yaşı sıra ile 1+0  (1/0) ve 2+0 (2/0) şeklinde gösterilir. Şaşırtılmış fidanların yaşları ise, önce ekim yastığında kaldığı süre, sonra şaşırtma yastığında kaldığı süre belirtilerek ifade edilir. Örneğin bir fidan ekim yastığında 1 yıl şaşırtma yastığında 1 yıl kaldıktan sonra sökülmüşse bu 1+1 (1/1) olarak, ekim yastığında 1 yıl şaşırtma yastığında 2 yıl kalmışsa 1+2 (1/2) şeklinde belirtilir.

Kaplı fidanlar da daha iyi bir gelişme yapabilmeleri için daha büyük kaplara şaşırtılabilir. Bu daha çok park ve bahçelerde kullanılacak boylu fidanlar elde etmek için uygulanan bir yöntemdir. Son yıllarda, küçük kaplı fidanların açık alanda toprağa şaşırtılarak 1-2 yıl büyümesinden sonra topraktan sökülerek kullanımının yaygınlaştığı da belirtilmektedir (Landis 2008).

Fidanlar yaşlarına göre fide veya fidecik, küçük fidan ve büyük fidan olarak sınıflandırılır.

Fide veya fidecik: Birkaç aylık fidanlardır. Özellikle kaplı fidan olarak dikimleri yapılabilmektedir.

Küçük fidan: Genelde 2 yaşından küçük fidanlardır (1+0, 2+0, 1+1 yaşında ender olarak 1+2 yaşında; örneğin doğu ladini).

Büyük fidan: 3 yaşında veya daha yaşlı olan fidanlardır.

Fidanlıklarda fidanlar yaşlarına ve boylarına göre sınıflandırılırlar. Birçok durumda fidan yaş ve boy karakterleri birlikte değerlendirilir (Ürgenç 1998b).